Konieczność terminowego opłacania składek na ubezpieczenie społeczne jest obowiązkiem każdego ubezpieczonego. Jednakże w pewnych sytuacjach pomimo dołożenia wszelkich starań płatnik składek nie jest w stanie sprostać temu obowiązkowi, powodując tym samym powstanie zaległości wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, od których naliczane są odsetki. Wówczas pojawia się pytanie czy można coś z tym zrobić? Odpowiedź jest prosta: TAK. Ubezpieczony może bowiem wystąpić o umorzenie składek ZUS na podstawie art. 28 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z ww. przepisem należności z tytułu składek mogą być umarzane:
- w przypadku ich całkowitej nieściągalności;
- zaś w odniesieniu do ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia w uzasadnionych przypadkach nawet pomimo braku ich całkowitej nieściągalności.
W odniesieniu do pierwszej podstawy umorzenia należności z tytułu składek całkowita nieściągalność zachodzi wówczas, gdy:
- dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
- sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 233, 978, 1166, 1259 i 1844 oraz z 2016 r. poz. 615);
- nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa;
- nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;
- wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
- nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym;
- naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
- jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.
W nawiązaniu do powyższego wskazać jednak należy, że sam formalny aspekt prowadzenia egzekucji nie może być podstawą do wniosku o realnych możliwościach spłaty zadłużenia przez stronę, zwłaszcza, jeśli z akt sprawy wynika absolutna bezskuteczność prowadzonej egzekucji. Samo prawdopodobieństwo uzyskania dochodów należy uznać za niewystarczające dla celów wykazania możliwości spłaty zadłużenia. Nie chodzi bowiem o wykazanie potencjalnej możliwości uzyskania dochodu, ale o uprawdopodobnienie, że z danego źródła, w konkretnym okresie, osoba ta uzyska realnie środki pozwalające jej na spłatę zadłużenia (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 2 lutego 2016 roku, sygn.. akt I SA/Gl 893/15). Podjęcie rozstrzygnięcia w ramach uznania administracyjnego wymaga, by interes społeczny i słuszny interes obywatela (często sprzeczne) zostały należycie wyważone. Temu celowi służy analiza sytuacji materialnej zobowiązanego, uwzględniająca również stan zadłużenia i związaną z tym realność spłaty zadłużenia bez niebezpieczeństwa powstania ciężkich skutków dla zobowiązanego. Należy przy tym wziąć pod uwagę, że od kwoty należności głównej naliczane są odsetki, co powoduje dalsze zwiększanie kwoty zobowiązania pomimo ewentualnego wdrożenia egzekucji. Ponadto trzeba rozważyć, czy sytuacja majątkowa skarżącego jego stan zdrowia i wiek w połączeniu z wysokością zadłużenia nie prowadzi do sytuacji gdy pomimo ewentualnego prowadzenia postępowania egzekucyjnego zobowiązanie nie tylko nie będzie spłacone, ale będzie nadal narastać (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 1 października 2014 roku, sygn.. akt III SA/Łd 708/14).
Natomiast w odniesieniu do ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek to umorzenie składek ZUS będzie możliwe wówczas, gdy zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:
- gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych, przy czym za rodzinę uważa się wspólnie zamieszkujące i gospodarujące z zobowiązanym osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające z zobowiązanym w faktycznym związku.
- poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
- przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Choroba, która mogłaby uzasadniać umorzenie należności jak wskazano w pkt 3 musi mieć charakter przewlekły, a więc taki, który wyłącza zobowiązanego z codziennego funkcjonowania i nie pozwala mu na zajęcie się sprawami zawodowymi. Tak jest w przypadku choćby nowotworu czy też udaru mózgu (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 27 stycznia 2015 roku, sygn.. akt I SA/Rz 1195/14). Natomiast dolegliwości kręgosłupa, ortopedyczne, bóle stawów, czy zły stan uzębienia, jak również podobne dolegliwości żony – schorzenia kręgosłupa, żylaki nie wyczerpują przesłanki przewlekłej choroby pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 29 stycznia 2015 roku, sygn.. akt I SA/Rz 1119/14, publ. LEX).
Co więcej za niedopuszczalną należy uznać sytuację, w której spłata zaległości spowoduje konieczność sięgania przez zobowiązanego, pozbawionego możliwości zaspokojenia swoich niezbędnych potrzeb materialnych do środków pomocy państwa – korzystanie z pomocy społecznej (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 27 maja 2014 roku, sygn.. akt I SA/Rz 304/14). W takiej sytuacji organ rentowy winien bowiem umorzyć należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.
Podsumowując pomimo, że decyzja o umorzeniu składek ZUS ma charakter uznaniowy to organ rentowy wydając rozstrzygnięcie ww. sprawie powinien wyważyć słuszny interes strony i interes publiczny, co prowadzi do wniosku, że w przypadku gdy nie sprzeciwia się temu interes publiczny, organ powinien podjąć decyzję na korzyść ubezpieczonego.
Artykuł został opublikowany na portalu INFOR http://mojafirma.infor.pl/mala-firma/pracownik-i-zus/745989,Kiedy-mozliwe-jest-umorzenie-skladek-ZUS.html