Utrata prawa do zachowku – kiedy i na jakich zasadach jest możliwa?

Prawo do zachowku przysługuje bliskim krewnym spadkodawcy. Więcej na temat osób uprawnionych do zachowku przeczytasz we wpisie: Kto ma prawo do zachowku? Istnieje jednak kilka ściśle określonych sytuacji, kiedy możliwa jest utrata prawa do zachowku. 

Wydziedziczenie w testamencie

Wydziedziczenie to jedyna droga, by móc skutecznie pozbawić uprawnionych prawa do zachowku. Zgodnie z art. 1008 k.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Pamiętać należy, że bez ważnej przyczyny wydziedziczenie jest nieważne. Jeżeli spadkodawca skutecznie wydziedziczy uprawnionego, osoba ta nie ma prawa do zachowku. Jednakże pamiętać należy, że zstępni wydziedziczonego (np. dzieci wydziedziczonego syna) mogą wtedy otrzymać zachowek zamiast jego. 

Przykładowo, jeżeli spadkodawca w testamencie wydziedziczył syna, zarzucając mu popełnienie poważnego przestępstwa przeciwko niemu to jego dzieci (wnuki spadkodawcy) będą mogli żądać zachowku.

Zrzeczenie się dziedziczenia 

Jeszcze za życia spadkodawcy uprawniony może notarialnie zawrzeć ze spadkodawcą umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. Taka umowa wyłącza go od dziedziczenia ustawowego, a także pozbawia prawa do zachowku (o ile nie postanowiono w umowie inaczej). Innymi słowy, osoba, która zrzekła się dziedziczenia, traktowana jest tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku, przez co nie jest uprawniona do zachowku.

Odrzucenie spadku

Po śmierci spadkodawcy, potencjalny spadkobierca może odrzucić spadek (w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule powołania). Skutki są podobne jak przy zrzeczeniu – odrzucający jest traktowany jak nieżyjący w chwili otwarcia spadku. Taka osoba również nie będzie mogła domagać się zachowku, ponieważ w świetle prawa nie należy do grona spadkobierców (sama się wyłączyła).

Niegodność dziedziczenia

Jeżeli sąd uzna spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia to następuje również utrata prawa do zachowku. Osoba niegodna jest traktowana jakby nie dożyła otwarcia spadku. Przesłanki niegodności zostały ściśle określone w kodeksie cywilnym. Obejmują one m.in. umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy czy podstępne nakłonienie do sporządzenia testamentu.

Umowa dożywocia

Oprócz powyższych sytuacji, warto wspomnieć o jeszcze jednej sposobności, jaką spadkodawcy czasem stosują, aby uniknąć roszczeń o zachowek. Mianowicie chodzi o umowę dożywocia. Umowa dożywocia polega na tym, że właściciel nieruchomości przenosi jej własność na inną osobę nie w formie darowizny, lecz w zamian za dożywotnią opiekę lub utrzymanie. Taka transakcja ma charakter odpłatny (choćby w naturze – opieka, wyżywienie), więc nie jest darowizną. Tym samym umowa ta nie podlega regułom doliczania do spadku.  Więcej na ten temat pisaliśmy tutaj.

Bądź na bieżąco z praktyczną wiedzą prawną – śledź nas na Facebooku!