By Agnieszka Jakubowska - Gregier
W art. 37 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wymienione zostały czynności wymagające zgody drugiego małżonka. Zgodnie z tym, ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Jednakże przepisy dość dobrze nie regulują kwestii zasad dysponowania wspólnym majątkiem w małżeństwie przez jednego małżonka. Dlatego też niezwykle ważnym pozostaje wyrok wydany przez Sąd Najwyższy dnia 4 kwietnia 2019 r. w sprawie o sygn. akt: III CSK 146/17.
Zbycie firmy bez zgody małżonka jest nieważne
W wyroku tym została rozstrzygnięta kwestia, że zbycie firmy bez zgody drugiego małżonka jest nieważne, jeśli małżonek o tym nie wiedział. Tym samym potwierdzono stanowisko doktryny, że umowa zbycia udziałów w sp. z o. o. zawarta bez zgody drugiego małżonka jest nieważna od samego początku. Dlatego też małżonek może żądać unieważnienia umowy.
Zbycie udziałów, nawet nieodpłatne wymaga zgody małżonka
W zaistniałym stanie faktycznym powódka, w pozwie przeciwko mężowi, wystąpiła o stwierdzenie nieważności umowy, w której mąż umową darowizny przekazał udziały w spółce z o.o. na rzecz swojego krewnego. Udziały te wchodziły do majątku wspólnego małżeństwa. Pozwani kwestionowali powyższe, podnosząc zarzut, że jedynie mąż powódki był wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego jako udziałowiec danej spółki oraz wskazywano, że powódka nie ma żadnego interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy darowizny. Pozwani wnieśli odwołanie, jednakże Sąd Najwyższy uznał, że ustalenie nieważności umowy zbycia udziałów nakazuje przyjąć, że pozostają one w majątku wspólnym, dopóki nie zostanie wykazane, że nastąpiło takie zdarzenie prawne, które doprowadziło do zmiany tego stanu rzeczy. W tym stanie rzeczy udziały powinny podlegać podziałowi w ramach odpowiedniego postępowania, czyli w postępowaniu o podział majątku wspólnego.
Niniejszy werdykt dość jednoznacznie stwierdza, że umowa darowizny dokonana między pozwanymi była nieważna, a obdarowany nigdy nie nabył udziałów. Kolejne rozporządzenia udziałami, czyli ich sprzedaż, nie wywołały żadnych skutków prawnych i pozostają one nadal składnikiem majątku wspólnego małżonków, gdyż nigdy z niego nie wyszły. Jednocześnie Sąd Najwyższy zanegował stanowisko sądów poprzednich instancji, że pomimo nieważności darowizny doszło na jej podstawie do skutecznego zbycia udziałów, a do majątku wspólnego nie wszedł żaden ekwiwalent, który mógłby obecnie podlegać podziałowi.
Podsumowując, niniejszy wyrok potwierdza stanowisko doktryny, że zbycie firmy lub jej części jest nieważne, jeśli małżonek o tym nie wiedział. Dość powszechnie bowiem zdarza się, iż małżonek, planując postępowanie rozwodowe oraz podział majątku, zmierza do wyzbycia się udziałów bądź przenosi na inną osobę prowadzoną działalność gospodarczą. Zgodnie zaś z powyższym orzeczeniem SN, działania te pozostają bezprzedmiotowe i nie znajdują prawnego uzasadnienia.
By Agnieszka Jakubowska - Gregier
Po rozwodzie dość często dochodzi do sytuacji, gdy tylko jeden z małżonków w całości korzysta z nieruchomości, wchodzącej w skład majątku wspólnego. Czasem wynika to z ustaleń pomiędzy stronami, a niekiedy z arbitralnej decyzji jednego z byłych małżonków. I o ile w pierwszym przypadku nie ma sporu co do wyłącznego posiadania nieruchomości przez byłego małżonka to o tyle w drugim wiąże się to nie tylko z niezadowoleniem małżonka, który został pozbawiony możliwości korzystania ze swojego majątku. W takiej sytuacji przysługuje mu bowiem wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości. Roszczenie to może być dochodzone w trakcie postępowania o podział majątku wspólnego.
Prawo do współposiadania nieruchomości przez każdego z małżonków
Zgodnie z art. 206 k.c. każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem przez pozostałych współwłaścicieli. Jeżeli więc w danym przypadku stosuje się art. 206 k.c., gdyż sposobu posiadania rzeczy wspólnej nie normuje umowa współwłaścicieli ani orzeczenie sądu, każdy współwłaściciel jest uprawniony do bezpośredniego posiadania całej rzeczy wspólnie wraz z pozostałymi współwłaścicielami. Granicą zaś jego uprawnienia jest takie samo uprawnienie każdego z pozostałych współwłaścicieli. W konsekwencji współwłaściciel, który pozbawia innego współwłaściciela posiadania narusza jego uprawnienie wynikające ze współwłasności, a sam, w zakresie, w jakim posiada rzecz i korzysta z niej w sposób wykluczający posiadanie i korzystanie innych współwłaścicieli, działa bezprawnie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2006 roku, sygn.. akt III CZP 9/06). Powyższa zasada odnosi się także do współkorzystania z nieruchomości przez byłych małżonków.
Wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości
Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy wspólnej wyłącznie przez jednego małżonka przysługuje tylko w przypadku ziszczenia się określonych w art. 224 § 2 k.c. lub w art. 224 § 2 k.c. w związku z art. 225 k.c. przesłanek przy jednoczesnym naruszeniu przez tego małżonka art. 206 k.c. Innymi słowy, wynagrodzenie za korzystanie ze wspólnej nieruchomości przysługuje tylko wówczas, gdy małżonek bezprawnie uniemożliwia nam korzystanie z tego składnika majątku wspólnego. Zatem, by móc skutecznie dochodzić wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy wspólnej konieczne jest wykazanie, że doszło do bezprawnego wyzucia z posiadania lub odmowy dopuszczenia do współposiadania.
Warto jednocześnie wskazać, że współwłaścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy niezależne od innych możliwych roszczeń, np. roszczenia o dopuszczenie do współposiadania (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 3/08). Powyższe oznacza, że dla skutecznego zgłoszenia żądania o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości nie jest konieczne wcześniejsze wytoczenie powództwa o dopuszczenie do współposiadania tej nieruchomości.
Wysokość wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości
Należne właścicielowi wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy (nieruchomości) to kwota, którą posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie. Wynagrodzenie to obejmuje wszystko, co uzyskałby właściciel, gdyby ją wynajął, wydzierżawił lub oddał do odpłatnego korzystania, przy czym chodzi o stosowanie średniej stawki rynkowej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 8 listopada 2013 roku, sygn.. akt I ACa 566/2013).
Przedawnienie roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości
Podkreślić należy, że roszczenie o wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z jego rzeczy nie dzieli się na świadczenia okresowe i nie może być dochodzone na przyszłość. Jest ono należnością jednorazową za cały okres korzystania z rzeczy przez posiadacza bez tytułu prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2000 roku, sygn.. akt IV CKN 5/00). Roszczenie to może być dochodzone z uwzględnieniem ogólnych terminów przedawnienia wynikających z art. 118 k.c. Oznacza to, że przedawnia się ono z upływem 6 lat (wcześniej 10 lat),
By Agnieszka Jakubowska - Gregier
Niejednokrotnie małżonkowie budują wspólny dom na działce małżonka, która stanowi wyłączną własność jednego z małżonków, czyli wchodzi do jego majątku osobistego. Do czynienia z takim stanem mamy nie tylko wtedy, gdy nieruchomość została nabyta przez małżonka jeszcze przed ślubem, ale również gdy działka została nabyta w drodze darowizny lub spadkobrania w trakcie trwania małżeństwa. Wynika to z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a mianowicie z art. 33 pkt 2, zgodnie z którym do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Oznacza to, że w przypadku, gdy z treści umowy darowizny lub testamentu nie wynika, by wolą darczyńcy lub spadkodawcy było wejście nieruchomości do majątku wspólnego małżonków to nabyta w taki sposób nieruchomość będzie stanowiła wyłączną własność jednego z nich. Więcej o tym co wchodzi w skład majątku osobistego każdego małżonków przeczytasz tutaj.
Wspólny dom, a własność jednak jednego z małżonków
Budowanie domu na nieruchomości, stanowiącej wyłączną własność jednego z małżonków powoduje, że również ten dom będzie stanowił własność tego małżonka. Właściciel gruntu jest bowiem również właścicielem wybudowanych na nim budynków, zgodnie z rzymską zasadą superficies solo cedit („to co jest na powierzchni przypada gruntowi”). I bez znaczenia dla prawa własności pozostaje to czy dom na działce małżonka został wybudowany wspólnymi siłami obu małżonków i za wspólne środki.
Rozliczenie nakładów na budowę domu
Brak prawa własności do domu wybudowanego na działce żony lub męża staje się problematyczny, gdy pomiędzy małżonkami dochodzi do rozwodu. Wówczas ten małżonek, który nie jest właścicielem nieruchomości chce rozliczenia środków, poniesionych przez niego na budowę rodzinnego domu. Oczywiście ma on ku temu podstawę prawną. Zgodnie bowiem z art. 45 §. 1 kro, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Z kolei zgodnie z § 2 zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Zasadniczo więc drogą przeprowadzenia rozliczeń między małżonkami jest sprawa o podział majątku wspólnego, jednakże w sytuacji, gdy byli małżonkowie nie posiadają majątku wspólnego, właściwym do dokonania rozliczeń będzie tryb procesowy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2000 roku, sygn.. akt I CKN 367/98, publ. LEX). Dla określenia wartości nakładów i wydatków decydujące znaczenie ma ich wartość z chwili orzekania o podziale majątku lub wcześniejszym zwrocie.
Roszczenie o przeniesienie własności gruntu
Często jednak małżonek, nie będący właścicielem nieruchomości nie jest zainteresowany rozliczeniem nakładów i uzyskaniem od drugiej strony spłaty z tytułu budowy domu. Zależy mu bowiem na tym, by być współwłaścicielem nieruchomości. W takiej sytuacji może on wystąpić z roszczeniem o przeniesienie własności gruntu, zabudowanej domem. Podstawą tego żądania będzie art. 231 § 1 k.c., zgodnie z którym samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Przepis ten znajduje również zastosowanie w sprawach dotyczących rozliczeń pomiędzy małżonkami. Małżonek, który wspólnie ze swoim współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek odrębny tego współmałżonka, może bowiem – na podstawie art. 231 k.c. – żądać przeniesienia własności udziału w tej nieruchomości na swoją rzecz (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1985 roku, sygn.. akt III CZP 7/85, publ. OSNC 1985/11/170).
Przesłanki przeniesienia własności gruntu
Warto jednak pamiętać, że dla uwzględnienia przedmiotowego roszczenia konieczne jest spełnienie dwóch przesłanek. Po pierwsze wartość budynku musi przewyższać wartość gruntu. Po drugie osoba czyniąca nakłady, tj. małżonek żądający przeniesienia musi pozostawać w dobrej wierze. Spełnienie tej drugiej przesłanki w przypadku rygorystycznego podejścia do dobrej wiary byłoby praktycznie niemożliwe do spełnienia. Wynika to z tego, że małżonek, który nie jest właścicielem gruntu z reguły ma świadomość tego, że buduje dom na działce małżonka, a nie wspólnej. W odniesieniu jednak do rozliczeń pomiędzy były małżonkami przyjmuje się, że na gruncie przepisu art. 231 § 1 k.c., posiadacza który był w złej wierze w chwili rozpoczęcia budowy, należy traktować tak jak posiadacza w dobrej wierze, jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy wymagają tego zasady współżycia społecznego.
Wykup gruntu tylko za wynagrodzeniem
Roszczenie o wykup polega na tym, że samoistny posiadacz może żądać przeniesienia własności działki za wynagrodzeniem, a nie samego tylko przeniesienia własności działki. Odpowiednio do tego należy formułować żądanie – w procesie albo postępowaniu nieprocesowym w ramach postępowania działowego – jako żądanie przeniesienia własności działki (udziału w jej współwłasności) właśnie za wynagrodzeniem. W rezultacie rozpoznanie sprawy nie może ograniczać się tylko do przesądzenia, czy spełnione są przesłanki wykupu działki, ale obejmować musi również określenie wysokości wynagrodzenia. Wyjątek stanowi sytuacja, w której uprawniony zrezygnuje z należnego mu wynagrodzenia.
Dodatkowo nie można przy tym przyjmować, że wynagrodzenie mogłoby zostać uwzględnione przy ustalaniu ewentualnych spłat albo dopłat w związku z podziałem innych składników majątku wspólnego, gdyż jest ono częścią rozliczenia konkretnego nakładu w konkretny sposób i podziału między małżonków wyniku tego rozliczenia. Jest także oczywiste, że okoliczność, iż roszczenie o wykup realizowane jest jako forma rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków, nie wpływa na treść tegoż roszczenia, tj. małżonek zobowiązany do przeniesienia własności działki zajętej pod budowę w części odpowiadającej udziałowi w majątku wspólnym drugiego małżonka zachowuje prawo do wynagrodzenia w tym zakresie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2016 roku, sygn.. akt III CSK 64/15, publ. LEX). Dodać wreszcie należy, że sąd w postępowaniu działowym może rozliczyć nakład z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków w drodze realizacji roszczenia o wykup wyłącznie na wniosek jednego z małżonków. Nie jest jednak związany takim wnioskiem i może w inny sposób, tj. przez zasądzenie odpowiedniej kwoty, rozliczyć dany nakład (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2010 roku, sygn.. akt III CZP 34/10, publ. OSNC 2010, nr 12, poz. 160).
Dwa sposoby rozliczenia domu wybudowanego na działce drugiego małżonka
Podsumowując rozliczenie budowy domu na działce żony lub męża może nastąpić albo w drodze rozliczenia nakładów lub wykupu gruntu za wynagrodzeniem. Wybór jednego z ww. rozwiązań uzależniony jest od tego czy bardziej zależy nam na spłacie z tytułu wybudowania domu na działce małżonka czy też uzyskania prawa własności ww. nieruchomości.
By Agnieszka Jakubowska - Gregier
Co do zasady podczas trwania związku małżeńskiego między jego stronami panuje małżeńska wspólność majątkowa. Może ona jednak zostać zmodyfikowana poprzez umowę majątkową małżeńską, polegającą na utworzeniu rozdzielności majątkowej między małżonkami w taki sposób, że każde z nich dysponuje pewnym majątkiem własnym. Taka sama sytuacja następuje w przypadku uzyskania przez strony prawomocnego wyroku rozwodowego.
DOMNIEMANIE RÓWNYCH UDZIAŁÓW W MAJĄTKU WSPÓLNYM
Generalnie rzecz biorąc, na podstawie artykułu 43 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Każdy z nich może jednak żądać żeby ustalenie wysokości tych udziałów nastąpiło z uwzględnieniem stopnia w jakim każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku. Podczas oceniania tej wartości brany jest również pod uwagę nakład pracy osobistej przy wychowywaniu dzieci oraz prowadzenie gospodarstwa domowego.
ROZLICZENIE NAKŁADÓW
Sposób podziału wspólnych dóbr strony mogą ustalić samodzielnie. W przypadku braku takiego działania, zostanie to dokonane przez sąd. Samo rozliczanie zaś ujęte jest w artykule 45 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, stanowiącym, że każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione na jego majątek osobisty z majątku wspólnego. Wyjątkiem są tu jedynie wydatki i nakłady poczynione na te przedmioty majątkowe, które przynoszą dochód. Każdy z małżonków może także żądać zwrotu poczynionych przez siebie nakładów na majątek wspólny z majątku osobistego.
KORZYSTANIE Z MAJĄTKU WSPÓLNEGO
Zgodnie z artykułem 46 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w związku z artykułami 1035 i 207 kodeksu cywilnego, małżonkowie zobowiązani są do ponoszenia ciężarów i wydatków związanych z rzeczami wspólnymi proporcjonalnie do wielkości przysługujących im udziałów w majątku wspólnym. Także każdy z małżonków który poniósł wydatki na rzecz wspólną, ma prawo do żądania od drugiego małżonka zwrotu tej sumy w części odpowiadającej jego udziałowi w majątku wspólnym. Do ewentualnej modyfikacji tej zasady może dojść na podstawie uprzednio zawartej umowy między małżonkami bądź orzeczenia sądowego dotyczącego podziału rzeczy do korzystania, tj. quad usum. Podział taki w praktyce oznacza, że każdy z małżonków otrzymuje do wyłącznego użytku fizycznie wydzieloną część rzeczy. Co do zasady jeżeli nie ustalono inaczej, każdy z małżonków osobno korzysta ze swojej części rzeczy i osobno pobiera z niej pożytki. Również w takim samym zakresie każdy z nich ponosi wszelkie wydatki związane z eksploatacją tej części rzeczy. Skutkiem tego osoba dokonująca nakładów koniecznych na nieruchomość wspólną, nie może ubiegać się o zwrot wartości tych nakładów odpowiadających części udziałów drugiego małżonka, jeżeli w drodze dokonanego podziału nie korzysta on z tej części nieruchomości na którą nakład ten został poczyniony. W efekcie prowadzi to do sytuacji, gdzie osoba dokonująca nakładu na przydzieloną jej część nieruchomości ma wyłączne prawo do pobierania korzyści uzyskanych dzięki temu nakładowi.
Do roszczeń z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów nie zaliczają się roszczenia o współposiadanie rzeczy wspólnej, ani o korzystanie z niej w zakresie jaki daje się pogodzić z współposiadaniem i korzystaniem z tej rzeczy przez drugiego z małżonków. Roszczenie takie zmierzające do uregulowania sposobu korzystania z rzeczy poprzez podział quad usum dotyczy jedynie określenia zakresu posiadania.
Autorem postu jest Pan Marek Pękacki
By Agnieszka Jakubowska - Gregier
Co raz częściej w ramach prowadzonej działalności gospodarczej małżonek – przedsiębiorca zawiera umowy leasingu, której przedmiotem są samochody, urządzenia lub inne pojazdy mechaniczne. Pamiętać przy tym należy, że przez cały czas trwania umowy właścicielem pojazdu lub urządzenia nie jest przedsiębiorca, lecz finansujący. Oczywiście na koniec obowiązywania umowy przedsiębiorca – małżonek może dokonać wykupu przedmiotu umowy leasingu. Jeżeli do wykup nastąpi w trakcie trwania małżeństwa i raty leasingu spłacane były z majątku wspólnego to pojazd lub urządzenie wejdzie do majątku wspólnego małżonków.
Prawo o wykup, jako składnik majątku wspólnego małżonków
Problem pojawia się natomiast wówczas, gdy zawarcie umowy leasingu miało miejsce jeszcze w trakcie obowiązywania wspólności ustawowej małżeńskiej, zaś do wykupu dochodzi już po jej ustaniu. Niestety często małżonek – przedsiębiorca, będący stroną umowy leasingu jest przekonany o tym, że nabyty przez niego już po rozwodzie samochód, będący wcześniej przedmiotem umowy leasingu stanowi wyłącznie jego własność. Takie rozumowanie jest jednak błędne, bowiem z punktu widzenia normy art. 31 § 1 k.r.o. pozostaje bez znaczenia kto był stroną umowy leasingu oraz kiedy doszło do zrealizowania prawa do wykupu samochodu (więcej na temat co wchodzi w skład majątku osobistego przeczytasz tutaj).
Wszelkie uprawnienia z niej wynikające objęte zostały wspólnością majątkową, w szczególności prawo wykorzystywania pojazdu oraz roszczenie o jego zakup na warunkach przewidzianych umową. Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej jest to, że o przynależności konkretnego prawa do określonej masy majątkowej małżonków (majątku wspólnego, majątku odrębnego) decydują przepisy prawa rodzinnego, nie zaś to, czy dany przedmiot majątkowy nabyty został w wyniku czynności dokonanej przez jednego czy też przez oboje małżonków. Objęcie majątkiem wspólnym uprawnień i roszczeń wynikających z umowy leasingu miało ten skutek, że konieczne było ich uwzględnienie przy ustalaniu składu majątku wspólnego. Późniejsze (mające miejsce już po ustaniu wspólności majątkowej) przekształcenie roszczenia o zakup przedmiotu leasingu w prawo własności nie zmienia wspólnego charakteru praw majątkowych stron, skoro bowiem roszczenie o nabycie niepodzielnego przedmiotu przysługiwało im wspólnie, to tak samo traktować należy prawo, które powstało w wyniku realizacji tego roszczenia, nawet jeśli nabycie własności nastąpiło w wyniku czynności podjętych przez jednego małżonka po ustaniu wspólności. W tym wypadku dokonanie zakupu stanowi działanie mające na celu zachowanie wspólnego prawa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 roku, sygn.. akt II CSK 322/14).
Rozliczenia pomiędzy byłymi małżonkami z tytułu umowy leasingu
Uznanie, że prawa wynikające z umowy leasingu wchodzą do majątku wspólnego ma jeszcze jeden, dość istotny skutek dla podziału majątku wspólnego byłych małżonków i ich wzajemnych rozliczeń z tego tytułu. Małżonek – przedsiębiorca, który po ustaniu wspólności majątkowej spłacał raty leasingu i poniósł koszty wykupu przedmiotu leasingu po jego zakończeniu ma prawo żądać od drugiego małżonka połowy ww. wydatków poniesionych przez niego z tego tytułu.
By Agnieszka Jakubowska - Gregier
Co do zasady małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (art. 43 § 1 k.r.o). Jednakże w sytuacji, kiedy każdy z małżonków w różnym stopniu przyczynił się do powstania majątku wspólnego możliwe jest ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Warunkiem ustalenia nierównych udziałów jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie istnienia ważnych powodów oraz przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu. Przez ważne powody rozumie się takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek nie przyczynił się (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2002 roku, sygn. akt III CKN 1018/00, publ. Legalis).
Warto wskazać, iż sam fakt osiągania przez jednego z małżonków znacznie wyższych zarobków od drugiego nie może stanowić jedynej postawy do uznania, iż wystąpiły ważne powody w rozumieniu art. 43 § 2 k.r.o. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2005 toku, sygn. akt III CK 469/04). Jednakże okoliczność ta nie jest bez znaczenia w postępowaniu o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków.
O nierównych udziałach byłych małżonków w majątku wspólnym nie decyduje również różny wkład pracy członków ich rodzin przy budowie domu stanowiącego składnik majątku wspólnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2002 roku, sygn. akt I CKN 643/00, publ. Legalis). Również stwierdzenie w wyroku rozwodowym, iż jeden z małżonków ponosi wyłączną winę w rozpadzie pożycia małżeńskiego nie przesądza o istnieniu ważnych powodów w rozumieniu ww. przepisu i nie uzasadnia ustalenia nierównych udziałów.
Natomiast przyjmuje się, iż ważnym powodem w rozumieniu art. 43 § 2 k.rio. – w świetle zasad współżycia społecznego – może być także długotrwała separacja małżonków, podczas której każdy z nich gospodarował samodzielnie i dorabiał się niejako “na własny rachunek” (por..L. Stecki, Ustanie ustawowej wspólności małżeńskiej majątkowej, s. 111). Co więcej ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków może nastąpić w sytuacji, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1972 roku, sygn. akt III CRN 235/72). Konieczne zatem w postępowaniu o ustalenie nierównych udziałów jest wykazanie nagannego postępowania małżonka polegającego na nieprawidłowym, rażącym lub uporczywym nieprzyczynianiu się do zwiększenia majątku wspólnego pomimo posiadanych przez niego możliwości zdrowotnych i zarobkowych czy też na rażącym i odbiegającym od obiektywnych wzorców braku dochowania staranności w zachowaniu istniejącej substancji majątku wspólnego, np. poprzez lekkomyślne wyzbywanie się składników majątkowych.
Należy również pamiętać, iż przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Zatem dbanie o dobro rodziny poprzez osobiste starania w wychowanie dzieci i pacy we wspólnym gospodarstwie nie może stanowić zarzutu niewypełnienia obowiązku polegającego na zaspakajaniu potrzeb rodzinny, a w konsekwencji stanowić postawę do ustalenia nierównych udziałów.
Na koniec należy zaznaczyć, iż w niektórych przypadka prawo do żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków będzie przysługiwać spadkobiercy małżonka. Będzie to możliwe w sytuacji, gdy spadkodawca przed swoją śmiercią wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
