Co wchodzi w skład majątku osobistego małżonków?

Kilka miesięcy temu na naszym blogu pojawił się wpis „Co wchodzi w skład majątku wspólnego?”. Dzisiaj pokrótce odpowiem na pytanie – co wchodzi w skład majątku osobistego każdego z małżonków? Najprościej można odpowiedzieć, że wszystko to co nie wchodzi w skład majątku wspólnego. I o ile jest to prawidłowe twierdzenie to nie wyczerpuje ono kompleksowo tego zagadnienia.

Odpowiadając na pytanie co wchodzi w skład majątku osobistego każdego z małżonków w pierwszej kolejności należy sięgnąć do przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a mianowicie art. 33 tejże ustawy. Zgodnie z tym przepisem do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

W tym miejscu wskazać należy, że w odniesieniu do przedmiotów nabytych przez dziedziczenie należy również zaliczyć przedmioty majątkowe nabyte przez zachowek. Co więcej przedmioty uzyskane przez małżonka w wyniku działu spadku, dokonanego w czasie trwania wspólności ustawowej, należą do jego majątku odrębnego, bez względu na obciążenie małżonka dopłatą lub spłatą, chyba że spadkodawca inaczej postanowił (por. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2011 roku, sygn.. akt II CSK 405/10, publ. LEX). Zatem wszystko to co małżonek nabywa ze spadku nawet spłacając pozostałych spadkobierców za środki wchodzące w skład majątku wspólnego wchodzi do jego majątku osobistego.

Natomiast najczęściej spotykanym prawem majątkowym wynikającym ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom będzie prawo do spółki cywilnej. W skład bowiem majątku odrębnego wchodzą spółkowe prawa korporacyjne oraz tzw. ogólne prawa obligacyjne. W skład majątku wspólnego wchodzi natomiast wierzytelność o wypłatę konkretnej kwoty z osiągniętego przez spółkę zysku, oraz jako dorobek, także konkretna suma pieniężna otrzymana tytułem zysku. Jednakże dopóki trwa stosunek prawny spółki wspólność łączna majątku wspólnego jest nienaruszalna (art. 863 k.c.). W skład majątku wspólnego nie wejdzie zatem żadna wierzytelność związana z majątkiem, jaki otrzyma wspólnik po rozwiązaniu i likwidacji spółki (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2007 roku, sygn.. akt II CSK 321/06, publ. LEX).

Warto również wspomnieć o najnowszej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 roku, sygn.. akt III CZP 45/18 (publ. LEX). Sąd Najwyższy przełamał bowiem dotychczasową linię orzeczniczą i uznał, że rzecz nabyta w trakcie trwania małżeństwa, w którym obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa, w części ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z małżonków, a w części z ich majątku wspólnego, wchodzi do majątku osobistego małżonka i do majątku wspólnego małżonków w udziałach odpowiadających stosunkowi środków przeznaczonych z tych majątków na jej nabycie, chyba że świadczenie z majątku osobistego lub majątku wspólnego przekazane na nabycie rzeczy miało charakter nakładu, odpowiednio, na majątek wspólny lub osobisty. Do tej pory orzecznictwo stało bowiem na stanowisku, że w sytuacji, gdy dana rzecz nabywana jest częściowo za środki pochodzące z majątku wspólnego, a częściowo z osobistego to rzecz ta wchodzi w całości do majątku wspólnego małżonków, a im przysługują roszczenia o zwrot nakładów.

Informacje o najnowszych wpisach na blogu i nie tylko znajdziesz również na facebook.com/adwokatpiaseczno/ Zapraszam do śledzenia

Kiedy małżonek nie dziedziczy?

Co do zasady w pierwszej kolejności do spadku powołane z ustawy są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Natomiast dzisiaj spróbuję zwięźle odpowiedzieć na pytanie –  kiedy małżonek nie dziedziczy po swoim mężu/żonie?

Pominięcie małżonka w testamencie

Najczęściej spotykaną sytuacją, w której małżonek zostaje wyłączony od dziedziczenia jest pominięcie go przez spadkodawcę w testamencie. Wówczas małżonek będzie mógł dochodzić od spadkobierców testamentowych jedynie zachowku o ile nie został on oczywiście wydziedziczony.

Zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia

Małżonkowie mogą również zawrzeć umowę, na podstawie której jeden z nich zrzeknie się dziedziczenia po drugim małżonku. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Warto jednak pamiętać, że zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.

Niegodność dziedziczenia

Każdy spadkobierca, w tym małżonek może zostać również uznany za niegodnego dziedziczenia, jeżeli:

1. dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3. umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Powyższe nie ma jednak zastosowania w sytuacji, gdy spadkodawca przebaczył małżonkowi. Wówczas małżonek, któremu przebaczono dziedziczy na zasadach ogólnych.

Separacja

W świetle art. 61⁴ k.r.o. orzeczenie separacji ma takie same skutki jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Zatem małżonek pozostający w separacji, tak samo jak i małżonek rozwiedziony, nie należy do kręgu spadkobierców ustawowych osoby zmarłej. Chodzi oczywiście o separację sądową, a nie faktyczną. Co więcej powyższa zasada odnosi się wyłącznie do sytuacji, gdy orzeczenie o separacji  w chwili otwarcia spadku było prawomocne. Zatem jeżeli spadkodawca zmarł przez uprawomocnieniem się orzeczenia o separacji to wówczas małżonek co do zasady dochodzi do dziedziczenia po nim.

Złożenie pozwu o rozwód z winy małżonka

Ostatnią sytuacją, w której dochodzi do wyłączenia małżonka od dziedziczenia jest wystąpienie przez spadkodawcę o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka, przy czym żądanie orzeczenia winy musiało być w dacie otwarcia spadku uzasadnione.

Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Z takim żądaniem może wystąpić każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

W tym miejscu wskazać należy, że wystąpieniem o rozwód z winy małżonka jest również wyrażenie przez spadkodawcę – pozwanego w sprawie o rozwód – zgody na rozwód z winy powoda (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 1983 roku, sygn.. akt III CZP 38/83, publ. LEX).

Intercyza, a dziedziczenie

Na koniec dodać należy, że rozdzielność majątkowa małżeńska w żaden sposób nie wpływa na dziedziczenie małżonka po drugim. Ma ona bowiem znaczenie jedynie w relacjach majątkowych występujących za życia małżonków.

Odpowiedzialność za zobowiązania małżonka

W czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, która powstaje z chwilą zawarcia związku małżeńskiego lub rozwiązania umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową każde z małżonków może samodzielnie dokonywać czynności prawnych, które mogą powodować powstanie po jego stronie zobowiązania. Powstaje zatem pytanie czy takie działania powodują odpowiedzialność za zobowiązania małżonka, na które drugi małżonek nie wyraził zgody lub nawet nic o nich nie wiedział?

Zgoda małżonka na zaciągnięcie zobowiązania

Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Powyższa zasada wydaje się dość prosta i pozornie nie wymaga szerszego komentarza. Jednakże wskazać należy, że możemy mieć do czynienia z dwoma rodzajami zgód – obligatoryjną i fakultatywną, od której uzależniona jest odpowiedzialność majątkiem wspólnym małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich.

Przy zgodzie obligatoryjnej, o której mowa w art. 37 k.r.o. jej brak powoduje nieważność czynności prawnej i  kwestia odpowiedzialności w większości przypadków w ogóle nie powstanie. Natomiast fakultatywna zgoda małżonka nie jest przesłanką ważności czynności prawnej dokonanej przez drugiego małżonka. Nie dotyczy zatem czynności prawnych wskazanych w art. 37 § 1 k.r.o. W takim przypadku zgoda małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka wywołuje w tym przypadku tylko jeden skutek, tj. rozszerza odpowiedzialność za dług jednego z małżonków na cały majątek wspólny. Natomiast w przypadku braku fakultatywnej zgody małżonka czynność prawna jest ważna, jednakże odpowiedzialność za zobowiązania małżonka jest wyłączona i wierzyciel nie może żądać zaspokojenia z całego majątku wspólnego małżonków, a jedynie z tych składników, które zostały wskazane w art. 41 § 2 k.r.o.

Przez sformułowanie „zaspokojenie” rozumieć należy możliwość skierowania egzekucji do majątku wspólnego małżonków, nie oznacza natomiast, że małżonek dłużnika staje się osobiście współodpowiedzialny za zaciągnięte przez tego dłużnika zobowiązanie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 marca 2013 roku, sygn.. akt I ACa 1025/12, publ. LEX).

Co więcej źródłem zobowiązania zaciągniętego przez jedno z małżonków musi być czynność prawna, zatem przepis ten nie znajdzie zastosowania do zobowiązań wynikających z spoza sfery stosunków cywilnoprawnych, unormowanych w szczególności prawem publicznym (stosunki karnoprawne, podatkowe).

Brak zgody małżonka na zaciągnięcie kredytu

W sytuacji, gdy małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika (małżonka, który zaciągnął zobowiązanie) z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez niego z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 k.r.o. (prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy), a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Powyższe oznacza, że wierzyciel może żądać zaspokojenia z części składników majątkowych, które wchodzą do majątku wspólnego stron, powodując tym samym pomniejszenie jego wartości. Jednakże egzekucja ta nie może być skierowana do przedmiotów majątkowych uzyskanych w zamian za wynagrodzenie za pracę lub dochody z innej działalności zarobkowej oraz korzyści uzyskiwane z praw wymienionych w art. 33 pkt 9 k.r.o. Przedmioty te wchodzą do majątku wspólnego, ale pozostają wolne od odpowiedzialności.

Dług przez powstaniem wspólności ustawowej lub dotyczący majątku osobistego małżonka

Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 k.r.o. (prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy).

W tym miejscu wyjaśnić należy, że można mówić o wierzytelności dotyczącej majątku osobistego jednego z małżonków jeżeli pomiędzy tą wierzytelnością, a majątkiem osobistym małżonka istnieje określony związek prawny lub ekonomiczny.

Alimenty na małżonka po rozwodzie

W trakcie trwania małżeństwa małżonkowie zobowiązani są przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać nie tylko na finansowym partycypowaniu w ww. kosztach, lecz także na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Oczywiście w przypadku uchylania się przez jednego z małżonków od ww. obowiązku sąd może zobowiązać małżonka do zaspakajania potrzeb rodziny poprzez uiszczanie co miesiąc określonej kwoty, a nawet nakazać wypłatę jego wynagrodzenia do rąk drugiego małżonka.

Natomiast zasądzenie alimentów na rzecz małżonka po rozwodzie uzależnione jest od sytuacji osobistej i majątkowej małżonka żądającego alimentów oraz osoby odpowiedzialnej za rozpad pożycia małżeńskiego.

Alimenty przy wyłącznej winie jednego z małżonków

Zgodnie z art. 60 § 2 k.r.o. w sytuacji, gdy jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Powyższe oznacza, że obowiązek alimentacyjny uzależniony jest od spełnienia następujących przesłanek:

1. jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego;
2. rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, przy czym ocena, w jakim zakresie nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji materialnej zależy od porównania sytuacji, w jakiej niewinny małżonek znalazł się wskutek orzeczenia rozwodu, z sytuacją, w jakiej znajdowałby się, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo, nie zaś z sytuacją rzeczywiście występującą przed rozwodem (por. wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 13 sierpnia 2014 roku, sygn.. akt I CA 225/14, publ. LEX).

W tym miejscu podkreślić należy, że ujawnienie się wskazanych powyżej skutków, tj. pogorszenie się sytuacji materialnej małżonka niewinnego może nastąpić nawet kilka lat od orzeczenia rozwodu, uzasadniając tym samym wytoczenie przeciwko byłemu małżonkowi powództwa o ustalenie obowiązku alimentacyjnego na rzecz małżonka niewinnego.

Alimenty przy rozwodzie bez orzekania o winie lub z winy obojga małżonków

Natomiast zgodnie z art. 60 § 1 k.r.o. małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

W tym przypadku obowiązek alimentacyjny uzależniony jest od spełnienia następujących przesłanek:

1. małżeństwo zostało rozwiązane bez orzeczenia o winie lub z winy obojga małżonków
2. małżonek uprawniony do alimentów znajduje się w niedostatku, czyli nie może własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2000 roku, sygn.. akt I CKN 872/00, publ. LEX).

Ustanie obowiązku alimentacyjnego, czyli do kiedy trzeba płacić alimenty na małżonka?

Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni (art. 60 § 3 k.r.o.)

Powyższe oznacza, że obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi małżonkami wygasa zawsze w momencie zawarcia przez małżonka uprawnionego do alimentów nowego małżeństwa. Ponadto w przypadku orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie małżonków obowiązek ten wygasa również z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, przy czym może być on przedłużony na dłuższy okres ze względu na wyjątkowe okoliczności.

Natomiast, gdy zobowiązanym do dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu jest małżonek, który został uznany za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego to obowiązek ten nie jest ograniczony żadnym terminem. Obowiązek alimentacyjny nie jest zatem ograniczony w czasie w sytuacji, gdy rozwód został orzeczony z wyłącznej winy małżonka zobowiązanego do alimentów lub z winy obu stron. Albowiem brakq jest podstaw do zrównywania sytuacji prawnej małżonków, których wspólnie uznano za winnych rozkładu pożycia małżeńskiego z sytuacją prawną małżonków, których wina nie była ustalana (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 maja 2013 roku, sygn.. akr III AUa 1571/12, publ. LEX).

Wpis został opublikowany również na portalu Infor.pl http://www.infor.pl/prawo/alimenty/alimenty-miedzy-malzonkami/747721,Alimenty-na-malzonka-po-rozwodzie.html