Każdy z nas co do zasady ma prawo swobodnie dysponować swoim majątkowej zarówno za życia, jak i na wypadek śmierci, co niekiedy może powodować pokrzywdzenie osób najbliższych. Jednakże swoboda ta jest ograniczona instytucją zachowku, nikt bowiem nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem najbliższych (zob. Sąd Apelacyjny w Łodzi z dnia 25 lipca 2013 roku, I ACa 141/12, publ. LEX). Roszczenie o zachowek, czyli o zapłatę określonej sumy pieniężnej przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Nie oznacza to jednak, iż wszystkie te osoby mają jednocześnie uprawnienia do zachowku, gdyż roszczenie o zachowek przysługuje tylko wtedy, gdy dane osoby dziedziczyłyby w konkretnej sytuacji (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 2 marca 2012 roku, sygn.. akt I ACa 110/12, publ. LEX). Przykładowo rodzice byliby uprawnieni do zachowku, gdyby zmarł ich bezdzietny syn, natomiast nie posiadali już takiego uprawnienia, gdyby ich syn pozostawił po sobie dwoje dzieci i żonę. W tym miejscu wskazać należy, iż prawo do zachowku nie jest bezwzględne i spadkodawca może skutecznie pozbawić daną osobę tego prawa (wydziedziczenie). Wydziedziczenie może nastąpić w sytuacji, gdy uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Ustaliliśmy już kto jest uprawniony do zachowku, natomiast kto jest zobowiązany do jego zapłaty? Oczywiście w pierwszej kolejności roszczenie o zachowek powinniśmy kierować przeciwko spadkobiercom zmarłego. Natomiast w sytuacji, gdy nie możemy od nich otrzymać należnego nam zachowku to roszczenia z tego tytułu powinniśmy skierować do osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne (art. 999¹ k.c.), w trzeciej zaś kolejności do osób obdarowanych. Pamiętać jednak należy, iż odpowiedzialność obdarowanych ma charakter subsydiarny i zależy od uzyskania roszczenia o zachowek od spadkobierców powołanych do spadku na mocy testamentu jak i ustawy (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 grudnia 2014 roku, sygn.. akt I ACa 190/14, publ. LEX).
Powyższe oznacza, iż osoba uprawniona musi wykazać, że nie może uzyskać zaspokojenia swego roszczenia od osoby zobowiązanej z mocy art. 991 k.c. (spadkobierca zmarłego), następnie od osoby zobowiązanej na podstawie art. 999¹ k.c. (zapisobierca windykacyjny), by móc skutecznie zażądać całej lub części kwoty od obdarowanego. Odpowiedzialność obdarowanego względem uprawnionego ogranicza się jednak do wzbogacenia, będącego skutkiem darowizny (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 lutego 2014 roku, sygn.. akt I Aca 1078/13, publ. LEX).
Artykuł został opublikowany również na portalu INFOR.