Prawa uprawnionego do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych (więcej nt. od kogo dochodzić zachowku przeczytasz tutaj). W związku z tym, iż zachowek stanowi minimum zagwarantowanego udziału w spadku spadkobiercy ustawowemu i pozbawienie go (lub obniżenie) tego udziału ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.) może nastąpić jedynie wyjątkowo, przy czym o nadużyciu prawa przez żądanie zapłaty zachowku decydować mogą jedynie okoliczności istniejące w płaszczyźnie uprawniony – zobowiązany do zachowku (spadkobierca, zapisobierca czy obdarowany). Nie można bowiem zapominać, iż wyłączenia prawa do zachowku, z uwagi na niewłaściwe postępowanie w stosunku do spadkodawcy, dokonuje sam spadkodawca w drodze wydziedziczenia. Jednakże oddalenie powództwa o zachowek będzie możliwe także w sytuacji, gdy zachodzą okoliczności, które mogą uzasadniać wydziedziczenie uprawnionego (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 26 czerwca 2014 roku, sygn. akt I ACa 929/13). Oddalenie powództwa o zachowek lub obniżenie zachowku ze względu na zasady współżycia społecznego będzie możliwe wówczas, gdyby w świetle zasad lub wartości moralnych, powszechnie, społecznie akceptowanych, żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku jest ocenione negatywnie. Doniosłość skutków związanych z pozbawieniem prawa do zachowku uzasadnia zatem przyjęcie, że postępowanie uprawnionego do zachowku musi być rażąco naganne oraz cechować się złą wolą po jego stronie (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 marca 2011 r., sygn. I ACa 99/11).
Przykładowo agresywne zachowania dorosłego syna wobec samotnej matki, wymagającej opieki ze względu na wiek i stan zdrowia, są zachowaniami niegodnymi, naruszającymi podstawowe zasady moralności, które uzasadniają pozbawienie go prawa do zachowku ze względu na zasady współżycia społecznego (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 stycznia 2016 roku, sygn.. akt I ACa 848/14).
Natomiast obniżenie należności z tytułu zachowku na podstawie art. 5 k.c. możliwe będzie np. w sytuacji, gdy głównym składnikiem spadku jest spółdzielcze prawo do lokalu, dom lub lokal stanowiący odrębną własność, który służy do zaspokojenia niezbędnych potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku, zaś inne składniki spadku nie wystarczają na pokrycie zobowiązania z tego tytułu (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 stycznia 2016 roku, sygn.. akt I ACa 1135/13). Ponadto obniżenie zachowku będzie możliwe w wyniku nagłych zmian ekonomicznych lub wystąpienia innych niezależnych od spadkobiercy zjawisk wpływających na wartość spadku, np. jego kradzież.